Cameratoezicht
en leefbaarheid in de wijk

Discussiebijdrage voor de Arnhemse raadsfracties, april 2003

De woonwijk Het Eiland, ingeklemd tussen Bakkerstraat, Ketelstraat, Koningstraat en Broerenstraat, is nog de enige wijk in het stadscentrum van Arnhem waar geen camera's het dagelijks doen en laten van mensen op straat observeren. Daar is een reden voor, want toen in 1998 de toenmalige burgemeester Scholten zich inspande om middels cameratoezicht de veiligheid in het uitgaansgebied van Arnhem te verbeteren, gaven veel bewoners van de wijk Het Eiland aan van deze wijze van observatie gespeend te willen blijven. Voor hen betekenden de camera's vooral een inbreuk op hun privacy. Voor B&W was dat toen een reden om af te zien van cameraplaatsing in deze wijk.
In De Gelderlander van 25 en 26 maart j.l. wordt echter een lans gebroken voor het alsnog invoeren van cameratoezicht in deze wijk. Aanleiding hiervoor is volgens de fractievoorzitter van het CDA, de initiatiefnemer van dit plan, de toename van drugshandel, overlast door uitgaanspubliek en de groeiende angst van winkeliers om overvallen te worden. Van bewakingscamera's zou, ook al zijn ze niet in gebruik, een preventieve werking uitgaan en zowel winkeliers en bewoners zouden zich er meer mee op hun gemak voelen. Wat is hiervan waar en waar gaat de methode de mist in?

Criminaliteit en overlast
Als bewoner van de wijk Het Eiland en al meer dan 10 jaar actief in het buurtwerk in deze wijk, kan ik de wekelijkse overlast van het uitgaanspubliek bevestigen. Deze overlast varieert van nachtelijk geschreeuw en het gooien met blikjes en flessen tot het urineren tegen panden, het aanbrengen van graffity en het vernielen van fietsen. Alle straten van de wijk hebben er last van, maar veel overlast concentreert zich op het pleintje achter de Bijenkorf, waar de muurtjes als hangplek fungeren. Dat drugshandel in de wijk toeneemt waag ik te betwijfelen. Door het collectief optreden van bewoners en het sluiten van de coffeeshop aan de Wielakkerstraat is de drugshandel en de daarmee gepaard gaande overlast in deze wijk de afgelopen jaren juist fors teruggebracht.
De angst voor diefstal en overval bij de winkeliers in deze wijk is reëel voor zover het de latente angst betreft die bij iedere winkelier in Nederland tegenwoordig leeft. In principe kan er op elk moment een junk je zaak binnenkomen die er met de kas of met je spullen vandoor gaat. Meestentijds gebeurt er echter helemaal niets van dien aard, maar het hoeft je natuurlijk maar één keer te gebeuren en je kunt er nog jaren last van houden.

Cameratoezicht
De kernvraag is: brengt cameratoezicht verbetering in deze situatie? En zo ja, wat is de prijs die daarvoor betaald moet worden?
De criminaliteit en overlast in Het Eiland wijken niet wezenlijk af van die in andere buurten in de stad. Er is een groep die zich op het betreffende moment niet of nauwelijks van zijn wangedrag bewust is: een paar glazen teveel op, onder invloed van drugs of psychisch niet in orde. In de genoemde artikelen in De Gelderlander worden daar een paar herkenbare voorbeelden van genoemd. Verder is er het bravouregedrag of het afreageren van frustraties. Al dit soort gedrag wordt met cameratoezicht niet voorkomen, hooguit kan in enkele ernstige gevallen achteraf een dader worden opgespoord. Maar de politie rukt niet uit voor het stukgooien van een paar flessen of het kromtrappen van een fietswiel. Want er is immers de beruchte prioriteitenstelling: er is op dat moment altijd wel weer ergens in de stad iets ergers aan de hand waar de politie heen moet.
De tweede groep is zich juist wel bewust van zijn wangedrag. Die groep zal proberen om zijn slag te slaan buiten het zicht of buiten het opsporingsbereik van de camera's. Deze groep is vele malen kleiner dan de overlastgroep en is uit te splitsen in de georganiseerde misdaad die maatregelen neemt om camera's te omzeilen (vermommingen, snel wisselen van kleding en auto's e.d.) en de groep die het nauwelijks interesseert of er camera's hangen of niet: er wordt een greep in de kassa gedaan om aan geld te komen voor drugs of anderszins. Worden ze gepakt, dan worden ze gepakt en zitten ze hun tijd wel uit. Ze zijn of zwaar verslaafd en hebben hun dagelijkse shot hoe dan ook nodig, of het zijn lieden voor wie morele normen absoluut niet meer tellen.
Dan is er nog een derde groep en dat zijn de weifelaars. Ze zijn weliswaar van plan een diefstal te plegen, maar worden in onzekerheid gebracht door de camera's. Dit is in feite de groep waar de winkeliers op doelen als ze zeggen dat van cameratoezicht een preventieve werking uitgaat. Hoe groot deze groep is kan ik niet beoordelen, maar vast en zeker kleiner dan de groep van overlastplegers en die van junks en andere kassagraaiers.

De prijs
Wat is nu de prijs die betaald moet worden voor een methode die naar mijn mening maar zeer beperkt effect heeft? De materiële kosten kunnen makkelijk uitgerekend worden: plaatsing, afschrijving en onderhoud van de camera's zelf en de bemensing ervan in de centrale. Op jaarbasis zal het in de duizenden euro's lopen.
De andere prijs die betaald moet worden ligt op een heel ander vlak en kan veel moeilijker worden uitgerekend. Dat is de inbreuk op de privacy, het permanente gevoel dat er iemand naar je zit te gluren (als je daar inmiddels niet al voor afgestompt bent, wat op zichzelf ook weer een prijs is die je betaalt), de toename van slimmere of bottere manieren van geweld juist vanwege de aanwezigheid van camera's, de schijnveiligheid die camera's bieden (nu kan me niets meer gebeuren, waarbij de schok des te groter is wanneer er toch een misdrijf plaatsvindt). Maar bovenal eigenlijk het nog verder uit handen geven van de verantwoordelijkheid die je zou moeten voelen ten aanzien van je omgeving, ook in een woonwijk. Bestrijding van criminaliteit en overlast door middel van camerabewaking maakt mensen passief en nog afhankelijker van autoriteit dan ze al zijn. Die paar keer dat een misdrijf wordt voorkomen of een dader achteraf wordt gepakt dankzij camera's, weegt naar mijn mening niet op tegen de prijs die je als maatschappij betaalt voor de sociale gevolgen van de Big Brother-mentaliteit die de laatste jaren zo'n opgang doet.

Alternatieven
Zijn er wel alternatieven? Ja die zijn er, maar ze vereisen heel wat meer moed en inzet dan je leven in handen te leggen van een camera (die het misschien niet eens doet, omdat het alles bij elkaar weer te duur is geworden). Het alternatief zit in het doorbreken van isolement, van het ieder-voor-zich (en de camera voor ons allen), in het nemen van je verantwoordelijkheid, in het overwinnen van angst en in het collectief willen aanpakken van problemen in je wijk. In de Bentinckstraat is het een paar jaar geleden gelukt om een drugsdealer de wijk uit te krijgen, juist door gezamenlijk op te treden. Daar was geen camera voor nodig.
Een evenzo belangrijk alternatief is maatschappelijk van aard. Veel winkeliers die nu om cameratoezicht roepen zijn zich zeer bewust van hun nering en hun inkomsten, maar realiseren zich veelal te weinig dat een stad primair bedoeld is om in te wonen en te leven. Dat je daar een bron van inkomsten bij moet zoeken is evident. Maar zou de opdringerige wijze waarop de middenstand haar waar aanprijst, de overdadige reclame, de consumptiesfeer en de enorme prestatiedruk waaronder we leven, niet evenzeer bijdragen aan overlast, diefstal en vluchtgedrag in drank en drugs…?